Over scheidingen is al een hoop gezegd en geschreven. Toch moet me nog iets van het hart.

Na 17 jaar te hebben gewerkt als echtscheidingsjurist, waarbij er vele familiezaken de revue zijn gepasseerd, zie ik sinds enkele jaren gezinnen van een hele andere kant. In mijn Kinderpraktijk aan Zet werk ik met kinderen en ouders die sociaal-emotioneel vast lijken te zitten of sterker willen worden en daarin even een zetje kunnen gebruiken. Dat doe ik door integratieve therapie in te zetten: volledig gebaseerd op wat het individuele kind en het gezin erom heen nodig heeft met alle unieke voorkeuren, mogelijkheden, beperkingen, wensen en waarden van ieder van hen en uitgaande van de specifieke omstandigheden waarin het gezin op dat moment zit.

Wat ik nu te zeggen heb, is zowel redelijk als compassievol. Dat kan prima samen. Maar nu ik het toch over scheidingen heb: soms is het zinvol om de ratio en het gevoel van elkaar te scheiden.

Een scheiding vanuit gevoel bezien:

Wanneer een stel samen kinderen krijgt met de wens deze in de vorm van een (traditioneel) gezin samen naar volwassenheid te begeleiden, gaan deze twee mensen niet over een nacht ijs wanneer zij beslissen dat de vorm toch anders moet gaan worden. Voordat de beslissing ‘het kan zo niet langer, wij moeten uit elkaar’ wordt genomen, is daaraan al een heel emotioneel proces vooraf gegaan. Er is gehuild, gefoeterd, gemekkerd, geschipperd, gegoogeld, gepusht, gepraat, genegeerd, vergoelijkt, vergeten, vergeven, voorgenomen, voorgehouden, voorgedaan, voortgesleept en voortgesudderd. Dit bewogen proces vindt voornamelijk tussen de ouders zelf plaats, maar niet zelden worden ook dan al anderen (kinderen, familie, vrienden, collega’s) in hun verhaal betrokken. Een deel van dit intense proces kan zich dan trouwens ook nog ‘slechts’ afspelen in het hoofd van de een, waarvan de ander geen enkele weet heeft. Hoe dan ook, er komt een moment dat dè beslissing wordt genomen. En, hoewel er dan vaak al vele misselijkmakende, angstaanjagende ritjes in achtbanen zijn geweest, begint het dan pas echt. Dan pas gaat de trip in de allergrootste emotionele rollercoaster van start. Het is het startsein van een nieuw leven, wat zich vanaf dan nog helemaal moet gaan vormen.

Dat vormen van een nieuw leven gaat niet zonder slag of stoot, wanneer de constructies waarop de ouders tot dan toe hun leven hebben gebouwd ineens op losse schroeven komen te staan. Er komen lastige levensvragen op ieder van hen af: Wil je in dit nieuwe leven nog dezelfde verantwoordelijkheden? Heb je nog dezelfde doelen? Ga je nog uit van dezelfde waarden? Welke mogelijkheden en beperkingen verwacht je in de toekomst tegen te komen?

Daarnaast wordt ieder van hen geconfronteerd met een lawine aan emoties die elkaar in rap tempo kunnen afwisselen: van wanhoop tot opluchting, van schaamte tot frustratie, van haat tot gemis, van afgunst tot vertwijfeling, van verscheurd zijn tot melancholisch, van achterdochtig tot hoopvol, van pissig tot vastberaden, van vernederd tot gegeneerd. Vaak wisten zij niet eens dat er zoveel emoties bestonden! In ieder geval was het waarschijnlijk nooit eerder in hun leven zo noodzakelijk om die emoties de baas te kunnen blijven, er niet door overspoeld te raken. Want, oef, er moet nog van alles geregeld, koppie erbij.

En dan heb ik het nog niet eens over alle pijnlijke en radeloze gedachten van schuld en hulpeloosheid jegens de kinderen: “wat doen wij ze aan” en “wat gaan ze hieraan over houden”?!

Schuld is een veel voorkomend thema bij scheidende ouders. Ouders voelen het vaak als onverteerbaar dat zij hun kinderen leed aan doen en verwijten dat zichzelf en de ander. Vaak voelen ouders ook nog de beschuldigende blik van de samenleving die een impliciete verwachting uitdraagt: als je samen kinderen hebt, is het de bedoeling dat je ze samen groot brengt. Daarboven op verwacht een omgeving nog vaak dat scheidende ouders alle eigen behoeften opzij weten te zetten, zodat de kinderen zo snel mogelijk weer ‘gewoon door kunnen met hun leven’. En als de omgeving het niet zegt, weten ouders deze verwijten wel bij elkaar of zichzelf in te wrijven: “doe eens niet zo egoïstisch, en zet het belang van de kinderen voorop!”

Je hoeft maar om je heen te kijken om te zien dat het makkelijker gezegd is dan gedaan. Ik kom zelden een ouder tegen die zijn of haar kind(eren) niet op de eerste plaats wìl zetten. Maar als jouw gedachten en emoties met jou op de loop gaan, dan ben je zelf nergens. Dan neemt het leven jou over en heb jij niets meer te beslissen. Hoe graag je dat ook zou willen.

Ook de kinderen worden in zo’n aangrijpende tijd van een scheiding niet zelden door hun gedachten en emoties over genomen. Wat zij dan tonen in hun gedrag of hoe zij zich uiten hoeft dan helemaal niets te maken te hebben met wat zij werkelijk willen. Het vergt expertise, geduld en afstemming om er dan achter te komen wat er werkelijk in het koppie en het hart van kinderen omgaat.

Als ouders in zo’n geval hun kinderen willen helpen, zullen zij eerst zelf hun zuurstofmasker moeten opzetten. Vanuit mijn optiek bezien betekent dat: hulp zoeken bij dit zware emotionele proces. Vaak kan steun van (neutrale!) vrienden, kennissen of familieleden al veel goed doen. In alle andere gevallen raad ik van harte aan om voor de pittige emotionele aspecten van een scheiding professionele hulp te zoeken: een relatietherapeut, kindertherapeut of gezinstherapeut, die zich gespecialiseerd heeft in de ingewikkelde emotionele processen van een scheiding.

Een scheiding vanuit ratio gezien:

Als ouders gaan scheiden (en een eventueel huwelijk willen ontbinden) krijgen zij te maken met juridische rechten en plichten. Ouders zijn verplicht bij scheiding een ouderschapsplan op te stellen en zij zullen als er sprake is van een huwelijk een rechter nodig hebben om hun relatie ook officieel te ontbinden. En – onafhankelijk van de vraag hoe onbewust of impliciet een ouderpaar destijds tijdens een relatie verantwoordelijkheden heeft verdeeld – wanneer een relatie eindigt worden ouders   gedwongen om over juridische verantwoordelijkheden een expliciete keuze te maken: hoe regelen jullie samen de zeggenschap over jullie kind(eren), wie gaat wanneer de opvoeding en verzorging op zich nemen en wie gaat wat betalen?  Wanneer ouders grip op zichzelf hebben, zijn zij bij uitstek degenen die in staat zijn om deze beslissingen te nemen. Het gaat immers om hùn leven: met hun unieke kind(eren) met eigen voorkeuren, mogelijkheden, beperkingen, wensen en waarden, terwijl zij als ouders ook zelf uniek zijn, eveneens met eigen voorkeuren, mogelijkheden, beperkingen, wensen en waarden. Als een van de ouders die grip niet heeft (of zij beiden niet), terwijl er wel al juridische beslissingen genomen moeten worden, is juridische bijstand van een advocaat of mediator onontbeerlijk om dit lastige proces in goede banen te leiden. Er kan dan in ieder geval een (voorlopige) beslissing worden genomen, die hopelijk (even) rust of duidelijkheid geeft. Het doel zal dan – wat mij betreft – te allen tijde moeten blijven dat ouders (die juridisch zeggenschap hebben over hun kinderen) de regie houden of weer zo snel mogelijk gaan krijgen over belangrijke (emotionele èn juridische) beslissingen die hun gezin aangaan.

Vandaar mijn harte-kreet:

Ben jij zelf die scheidende ouder? Vergeet dan niet eerst om zelf jouw zuurstofmasker op te zetten! Wanneer eenmaal die lastige beslissing om te scheiden is genomen, zoek dan niet alleen juridische bijstand maar regel (eerst of ook!) emotionele hulp, in ieder geval voor jullie kind(eren).

Ben jij betrokken bij (een) scheidende ouder(s), gun en stimuleer ouders dan om die neutrale steun bij hun pittige emotionele proces te vinden. Een kindertherapeut, relatietherapeut of gezinstherapeut die gespecialiseerd is in scheidingen kan helpen om kinderen weer grip te laten voelen en ouders weer regie te laten krijgen en om ze meer kennis te geven over lastige emoties in een scheidingsproces.

Pas als (in ieder geval één van) de ouders grip heeft (of hebben) op zichzelf, kan zich na een scheiding langzaam maar zeker een nieuw leven gaan vormen dat recht doet aan àlle belangen van een gezin. En dat gun ik ieder kind èn hun ouders, gescheiden of niet!